Użądlenia owadów błonkoskrzydłych

Użądlenia owadów błonkoskrzydłych

Piękna pogoda sprzyja wypoczynkowi na świeżym powietrzu. Wycieczki rowerowe, granie w piłkę na łące czy zbieranie owoców w sadzie są często wakacyjną codziennością. Latem często też jada się na zewnątrz, czy to na kocu rozłożonym na trawie podczas pikniku czy przy stole w ogrodzie na działce. Rozkoszując się pogodą oraz dobrym jedzeniem zdarza się nam zapomnieć, że latające wokół owady potrafią dotkliwie użądlić, a dla alergika mogą stanowić śmiertelne zagrożenie. Co zrobić by pszczoły i osy nie popsuły nam wakacji na łonie natury? Jak postępować w przypadku ewentualnego użądlenia i jak rozpoznać winowajcę?

Co nas gryzie?

Owady błonkoskrzydłe czyli osa, pszczoła, szerszeń, trzmiel.

OSA POSPOLITA

Osa ma charakterystyczne czarno-żółte ubarwienie. Odwłok u nasady jest silnie przewężony, stąd określenie „talia osy”. Osy budują gniazda na lub w ziemi, zwykle w norach drobnych ssaków czy wykopanych dołach. Owady te są agresywne z natury. Żądląc wpuszczają jedynie część zawartości gruczołu jadowego i nie zostawiają żądła w ciele ofiary, dlatego mogą atakować dowolną ilość razy.

PSZCZOŁA MIODNA

Pszczoły w porównaniu do os są krótsze, bardziej krępe, mocniej owłosione i ciemniejsze. Mają też mniej widoczne przewężenie między tułowiem a odwłokiem. Najczęściej tworzą gniazda nad powierzchnią ziemi, najczęściej na drzewach. Pszczoły są zwykle spokojne i łagodne. Atak spowodowany jest zawsze konkretnym czynnikiem drażniącym. Pszczoła żądli tylko raz, zostawia żądło w ciele ofiary. Podczas próby wyciągnięcia żądła wyszarpuje cały aparat żądłowy i zaraz po tym ginie. Pszczoły chronią  miód znajdujący się w ulu przed  niedźwiedziami czy borsukami, dlatego dawka jadu, którą potrafią wstrzyknąć jest duża, nawet 20-krotnie większa niż w przypadku pojedynczego użądlenia osy lub szerszenia.

SZERSZEŃ

Szerszenie są czarne lub brązowe z białymi, pomarańczowymi lub żółtymi oznaczeniami. Forma typowa dla obszaru Polski ma tułów czarny w rude plamy, odwłok żółty w czarne pasy. Gniazda zazwyczaj znajdują się wysoko nad ziemią, najczęściej w dziuplach drzew, także na gałęziach drzew, czasem w norach ziemnych, opuszczonych ulach, pod okapem dachu lub w dziurach i zagłębieniach ścian budynków. Szerszenie są zazwyczaj mniej agresywne od os i trudniej je sprowokować do ataku. Użądlenie szerszenia jest boleśniejsze od użądlenia pszczoły czy osy z powodu większego i głębiej penetrującego żądła oraz około 5% zawartości acetylocholiny w jadzie, powodującej silne pieczenie rany.

TRZMIEL

Charakteryzuje się owłosionym, czarnym ubarwieniem, zwykle z szerokimi, poprzecznymi, żółtymi lub pomarańczowymi pasami. W Polsce często mylnie nazywany bąkiem. Trzmiele budują gniazda w bardzo różnych miejscach, w zależności od gatunku: jedne w opuszczonych norkach mysich, inne w stertach kamieni, gałęzi lub też w dziuplach drzew. Trzmiele rzadko żądlą ludzi, ponieważ łatwo uniknąć tych powolnych, hałaśliwych owadów.

Postaraj się zidentyfikować owada odpowiedzialnego za ukąszenie. Jak?

W skrócie:

OSA – wyraźnie prążkowana w czarno żółte pasy, słabo owłosiona. Użądlenie podczas chodzenia boso po trawie, picia lub jedzenia wskazuje na osę.

PSZCZOŁA– brunatna, włochata, słabo zaznaczone prążkowanie tułowia. Użądlenie w pobliżu pasieki lub podczas pracy przy ulach wskazuje na pszczołę.

SZERSZEŃ – o wyglądzie podobnym do osy, ale znacznie większych rozmiarach.

Największa aktywność pszczół na miejsce od połowy lipca do końca sierpnia, a  os – od końca lipca do pierwszej dekady września. Tylko wyjątkowo użądlenia zdarzają się także zimą, np. jeśli przypadkowo obudzi się osy gnieżdżące się na strychu. Do użądleń przez pszczoły i osy dochodzi w ciągu dnia, gdyż w  nocy nie wykazują one aktywności. Szerszenie zaś mogą być aktywne i żądlić także w nocy.

Jak zmniejszyć ryzyko użądlenia?

W okresie aktywności życiowej owadów:

ü Nie przypominaj kwiatka, nie przyciągaj do siebie owadów: nie zakładaj ubrań w jaskrawych kolorach nie używaj intensywnych perfum czy dezodorantów. Zalecane kolory ubrania to biel, zieleń, beż. 

 ü  Nie chodź boso po trawie. W czasie przebywania w miejscach zwiększonej ekspozycji na osy lub pszczoły lepiej założyć koszulkę z długim rękawem, długie spodnie, nakrycie głowy oraz zakryte buty. Przed włożeniem butów sprawdź czy w środku nie znajduje się owad.

ü  Unikaj przebywania pośród kwitnących roślin (łąki, sady), szczególnie, jeśli na ziemi leżą dojrzałe owoce.

ü  Unikaj jedzenia i picie słodkich pokarmów na dworze. Jeśli to robisz, zawsze zwróć uwagę czy na szklance albo na kawałku ciasta, który zamierzasz zjeść nie siedzi właśnie osa. Owad może kryć się także w słomce lub puszce słodkiego napoju.

ü  Pokarm trzymaj pod przykryciem, dopóki nie zaczniesz jeść. Nigdy nie zostawiaj na zewnątrz jedzenia bez przykrycia!

ü  Zamykaj szczelnie kubły na odpadki i resztki żywności.

ü  W oknach domu możesz zamontować moskitiery, zwłaszcza sypialnia powinna być chroniona w ten sposób.

ü  Podczas pracy w  ogródku zawsze miej robocze rękawice. To samo dotyczy dziecka, jeśli będzie chciało Ci pomóc podlewać ogród, wyrywać chwasty czy zbierać truskawki.

ü  Wszystkie gniazda w okolicy domu powinny zostać zniszczone. Pamiętaj, żeby nie robić tego samemu. Lepiej nie ryzykować i wezwać profesjonalną ekipę.

ü  Zachowaj szczególną ostrożność w pobliżu uli i gniazd owadów, a także w okolicy miejsc, które przyciągają osy i szerszenie (sady, miejsca spożywania posiłków na wolnym powietrzu, śmietniki).

ü  Większość owadów na ogół atakuje tylko w obronie własnej lub gniazda, nie drażnij ich. Jeśli owad lata wokół Ciebie, nie staraj się go odpędzić. Zachowuj się spokojnie, stań w miejscu, nie wykonuj gwałtownych ruchów.

ü  Pamiętaj, że środki odstraszające owady (repelenty) są nieskuteczne w przypadku owadów błonkoskrzydłych.

ü  Jeśli osa lub pszczoła użądliła kogoś w pobliżu, oddal się co najmniej na 50 metrów – mogą nadlecieć inne owady.

Objawy u osób nieuczulonych

U osób nieuczulonych w miejscu użądlenia może wystąpić normalna reakcja miejscowa: zaczerwienienie, bolesność, niewielki obrzęk. Jeśli objawy te nie mają dużego nasilenia (tzn. średnica obrzęku jest mniejsza niż 10 cm i utrzymuje się krócej niż 24 godziny) z reguły nie ma powodu do niepokoju, nie trzeba wdrażać leczenia.  Czasem u osób nieuczulonych miejsce użądlenia może ulec wtórnemu zakażeniu, któremu może towarzyszyć gorączka lub powiększenie węzłów chłonnych znajdujących się w okolicy. Zdarza się to względnie często w przypadku użądlenia przez osę.

Postępowanie w wypadku użądlenia

Jeśli widoczne jest żądło owada, usuń je tak szybko jak to możliwe, najlepiej w ciągu 30 sekund od ugryzienia. Użyj paznokci lub płaskiego przedmiotu (np. dowodu osobistego czy karty płatniczej). Nie usuwaj żądła poprzez chwytanie go dwoma palcami, nie ściskaj woreczka jadowego, bo może to spowodować wyciśnięcie do tkanek pozostającej w nim porcji jadu.

 W przypadku miejscowej reakcji na użądlenie:

ü  Okolice użądlenia umyj delikatnie wodą i mydłem, żeby zapobiec ewentualnemu zakażeniu, nie przebijaj pęcherzy jeśli się pojawią.

ü  Unieś użądloną kończynę, a miejsce użądlenia obłóż lodem lub zimnym okład, żeby zmniejszyć ból i obrzęk.

ü  Rób zimne okłady z sody oczyszczonej (1 łyżeczka sody na pół szklanki wody).

ü  By zmniejszyć świąd możesz zastosować maść ze sterydem (np. Hydrocortison), żel Fenistil lub doustne leki przeciwhistaminowe.

ü  Gdy miejscem użądlenia jest język, możesz przepłukać jamę ustną i gardło wodą z sodą, a następnie ssać kostkę lodu lub popijać zimny płyn.

Kiedy do lekarza?

• Gdy wystąpiła duża reakcja miejscowa (> 10 cm) lub objawy ogólne. 
• Gdy opuchlizna narasta.
• Gdy doszło do użądlenia w głowę, szyję, jamę ustną, język lub gdy owad został połknięty. Duża reakcja miejscowa z obrzękiem w obrębie jamy ustnej i gardła wymaga obserwacji w szpitalu ze względu na ryzyko wystąpienia ostrej niewydolności oddechowej!
• Gdy miejsce użądlenia wydaje się być zakażone.
• W przypadku użądleń mnogich. Wtedy nawet u nie-alergików mogą wystąpić takie same objawy jak  u osób uczulonych – tzw. reakcja toksyczna.
• Zawsze, gdy ukąszona osoba podaje, że jest uczulona na jad owadów!                                   

Alergia na jad owadów błonkoskrzydłych

Do rozwoju alergii na jad pszczoły dochodzi najczęściej przy dużej ekspozycji na użądlenia owadów i powtarzających się użądleniach, stąd grupę szczególnie narażoną stanowią pszczelarze, ich rodziny i osoby mieszkające w najbliższym sąsiedztwie.

Dzieci uczulone na inne alergeny np. pyłki traw, roztocza kurzu domowego czy sierść kota, użądlone, nie mają większego ryzyka rozwinięcia alergii na jad owadów niż nie alergicy.

Reakcje alergiczne na jad owadów rozpoczynają się zwykle w ciągu kilku minut po użądleniu, rzadko po 30 minutach czy kilku godzinach.

Objawy u osób uczulonych !

Alergia na jad owadów błonkoskrzydłych może mieć różne manifestacje kliniczne:

Duża reakcja miejscowa to bolesność, zaczerwienienie i obrzęk o średnicy powyżej 10 cm, utrzymujące się ponad 24 godziny po użądleniu. Nie jest ona groźna dla zdrowia, jeśli dotyczy kończyn, ale może zagrażać życiu, jeśli użądlenie nastąpiło w okolicę szyi, głowy, a zwłaszcza wnętrza jamy ustnej i języka lub jeśli doszło do połknięcia owada.

Reakcje uogólnione:

W przypadku uogólnionej reakcji alergicznej konieczna jest PILNA interwencja lekarska, a leczenie zależy od rodzaju i nasilenia objawów.

- Wysiew bąbli pokrzywkowych na skórze całego ciała z towarzyszącym świądem

- Obrzęk naczynioruchowy najczęściej dotyczący twarzy, ust, powiek.

- Obrzęk i skurcz dróg oddechowych, np. krtani objawiający się postępującą dusznością i świszczącym oddechem , a także obrzęk gardła i/lub języka manifestujący się zaburzeniami mowy i połykania.

- Objawy dotyczące przewodu pokarmowego pod  postacią kolkowych bólów brzucha, nudności lub wymiotów.

- Wstrząs anafilaktyczny - najbardziej niebezpieczna reakcja ! W kilka do kilkunastu minut po użądleniu do wcześniej wymienionych objawów  skórnych i pojawiających się kolejno problemów z oddychaniem,  biegunki czy wymiotów dochodzi: silny niepokój, ucisk w klatce piersiowej, spadek ciśnienia tętniczego krwi i utrata przytomności,  co może prowadzić do zgonu. Nasilone objawy ze strony układu oddechowego i układu krążenia stanowią stan bezpośredniego zagrożenia życia i wymagają szybkiego działania ratującego życie.

Działaniem ratującym życie w przypadku anafilaksji jest natychmiastowe podanie ADRENALINY domięśniowo.

Osoby z alergią na jad owadów z uogólnioną reakcją alergiczną w wywiadzie zawsze powinny mieć przy sobie lek ratujący życie czyli adrenalinę, najlepiej w formie autostrzykawki tzw. Epipen ( po odpowiednim przeszkoleniu jak jej używać) oraz powinny bezwzględnie unikać narażenia na użądlenie przez owady.

Pacjent po ogólnej reakcji alergicznej w wyniku użądlenia, w przypadku ponownego użądlenia ma 60% szans na rozwinięcie reakcji podobnej (lub silniejszej).

Testy alergiczne, odczulanie?

Reakcje skórne bez objawów ze strony innych narządów nie są wskazaniem ani do wykonywania testów diagnozujących alergię ani odczulania na jad owadów błonkoskrzydłych.

Testy diagnozujące uczulenie na jad owadów błonkoskrzydłych (testy skórne lub oznaczenie stężenia swoistych IgE przeciwko jadowi osy lub pszczoły) powinny być wykonywane po przebyciu ciężkich, uogólnionych reakcji alergicznych, co najmniej 4 tygodnie po użądleniu przez owada i przebyciu reakcji alergicznej.

Wskazaniem do immunoterapi swoistej  czyli tzw. odczulania u osób z alergią na jad owadów błonkoskrzydłych jest przebycie ciężkiej, uogólnionej reakcji alergicznej po użądleniu przez owada oraz potwierdzenie tej alergii w jednym z testów diagnostycznych.

Immunoterapia polega na podawaniu rosnących dawek szczepionki. Odczulany musi przyjąć w sumie porcję jadu odpowiadającą mniej więcej dwóm użądleniom pszczoły – 100 mikrogramów, co zwykle zabezpiecza przed wstrząsem  w razie ponownego użądlenia. Cały kurs immunoterapii trwa kilka lat i zwykle wymaga comiesięcznych wizyt w celu podania szczepionki.

Skuteczność odczulania na jad owadów jest wysoka, szacuje się , że sięga 90 procent.

Odpoczywając  na  świeżym powietrzu latem trzeba liczyć się z obecnością owadów: mrówek, komarów czy budzących największe obawy os, pszczół i szerszeni. Co prawda ukąszenie przez te owady powoduje zwykle jedynie niewielkie dolegliwości, jednak u osoby uczulonej na substancje zawarte w jadzie, może prowadzić do zagrażającej życiu nadmiernej reakcji alergicznej. Pszczoły czy osy nie uprzykrzą nam letnich dni, gdy będziemy wiedzieć jak ich unikać. A gdy już nieszczęśliwie dojdzie do użądlenia, strach będzie mniejszy, gdy będziemy znali zasady postępowania w takiej sytuacji.

Bibliografia:

https://alergie.mp.pl/chorobyalergiczne/choroby/59841,alergia-na-jad-owadow

http://www.aaaai.org/conditions-and-treatments/library/allergy-library/stinging-insect-allergy

http://www.portalpszczelarski.pl/artykul/674/roznice_miedzy_pszczola_a_osa.html