Uzależnienia behawioralne

Telefon, komputer, tablet czyli uzależnienia behawioralne u dzieci


Życie we współczesnym społeczeństwie jest pełne pokus dla dorastających dzieci. Nieustanny, szybki rozwój nowych technologii i mediów niewątpliwie wprowadza wiele udogodnień do codziennego życia, ale jest też źródłem zagrożeń. Szczególnie dla dzieci i młodzieży. Jednym z niebezpieczeństw czyhającym na nastolatków jest uzależnienie.
Obawa rodzica nastolatka przed uzależnieniem dotyczy już nie tylko typowych używek tj. papierosy, alkohol czy narkotyki. Coraz więcej opiekunów ma świadomość, że niebezpieczne mogą być nie tylko substancje psychoaktywne, ale też powtarzane dzień w dzień czynności. Codzinne granie na komputerze, surfowanie po internecie czy stosowanie zdrowej diety może wymknąć się z pod kontroli i przerodzić się w nałóg.

 
 Jak odróżnić hobby od uzależnienia. Czym jest uzależnienie behawioralne?

Uzależnienie behawioralne to inaczej uzależnienie od zachowań i/lub czynności. Rozwija się w wyniku wielokrotnego powtarzania danej czynności i prowadzi do szkodliwych konsekwencji.

Dziecko jest nadmiernie zaabsorbowane wykonywaniem danej czynności, chęć jej wykonywania dominuje nad innymi czynnościami, przyjemnościami i obowiązkami. Dane zachowanie polepsza nastrój i zmniejsza smutek, niepokój. Z czasem zwiększa się zapotrzebowanie na dane zachowanie i
aby uzyskać dotychczasowy efekt, trzeba to zachowanie zintensyfikować. Mogą pojawić się symptomy odstawienne czyli objawy pojawiające się w przypadku utrudnienia lub uniemożliwienia wykonania pożądanego zachowania. Charakterystyczne jest wracanie do danego zachowania mimo jego wcześniejszego zaprzestania lub ograniczenia. Zachowanie może być kontynuowane mimo przeżywania negatywnych emocji w związku z tym zachowaniem.

Chociaż nie wszystkie zachowania, które dzieci wykonują z niezwykłą chęcią i zaangażowaniem są nałogiem, to każde nadmiarowe wykonywanie danej czynności może do niego doprowadzić.

Skąd mam wiedzieć, że coś jest nie tak? 

Sygnały ostrzegawcze uzależnienia: 

- unikanie rozmów, częste kłamstwa
- oddalanie się od rodziny
- kłopoty w szkole, których wcześniej nie było (np. wagary, częste spóźnienia, opuszczanie pierwszej lekcji, liczne nieobecności, pogorszenie wyników w nauce)
- rozdrażnienie, niecierpliwość, agresja
- sypianie o różnych porach dnia (raz nastolatek jest bardzo pobudzony, a raz ospały), ospałość na lekcjach
- spędzanie czasu poza domem i unikanie kontaktu po powrocie, nowi znajomi, o których dziecko nie chce rozmawiać lub samotne spędzanie czasu w pokoju
- nadmierne zainteresowanie dietami ,sprawdzanie etykiet, odmawianie jedzenia pokarmów, niezaliczanych do tzw. zdrowej żywności, podporządkowanie życia zachowaniom typu fit
- rezygnowanie z innych aktywności lub ograniczanie kontaktów z kolegami na rzecz internetu
- unikanie kontaktów z rówieśnikami w szkole, wyraźne zaabsorbowanie urządzeniami elektronicznymi z ekranem (komputerem, telefonem komórkowym, tabletem)

Rodzaje uzależnień behawioralnych 

Aktywności związane z urządzeniami elektronicznymi: korzystanie z komputera, tabletu, telefonu komórkowego. Wielogodzinne siedzenie przed ekranem  komputera może prowadzić do utraty poczucia czasu, rozregulowania rytmu dobowego i bezsenności.

•  Telefon komórkowy: nadużywanie telefonu czy smartfonu czyli fonoholizm 

Jak poznać, że dziecko nadużywa korzystania z telefonu?

- Dziecko nie rozstaje się z telefonem, ma go przy sobie zawsze, w każdej sytuacji. Korzysta z niego nawet podczas lekcji czy rodzinnego obiadu. Pierwszą czynnością po obudzeniu jest sięgnięcie po komórkę. Jeśli dziecko przypadkowo nie weźmie telefonu wychodząc z domu, wraca po niego, nawet jeśli ma się gdzieś spóźnić. 
- Brak telefonu przy sobie oznacza niepokój, poddenerwowane.  
- Dziecko ma stałą potrzebę kontaktowania się z innymi przez telefon, ale chęć rozmowy z drugą osoba twarzą w twarz jest niewielka.

•  Internet

Co powinno zaniepokoić rodzica?  


- Dziecko nie kontroluje  ile czasu spędza w internecie. Ignoruje zmęczenia i podstawowe potrzeby fizjologiczne. Zamyka się w pokoju i siedzi przed komputerem nie robiąc przerw.  Jest tak skoncentrowane na surfowaniu po internecie, że przez wiele godzin może nie jeść, nie pić czy nie chodzić do toalety.

- Dziecko traci zainteresowanie rzeczywistym światem i kontaktem z ludźmi istniejącymi poza ekranem komputera. Preferuje kontakt ze znajomymi na Facebooku niż prawdziwe spotkanie w kawiarni czy parku. Dotychczasowe hobby tracą na znaczeniu.

- Pojawia się coraz większa potrzeba na korzystanie z internetu oraz posiadanie nowego, lepszego, szybszego sprzętu.

 

•  Gry komputerowe

Gry komputerowe w umiarkowanej ilości mogą pozytywnie działać na dziecko, rozwijając  jego koordynacje wzrokowo-ruchową czy refleks. Niestety fascynujący, kolorowy świat gry komputerowej może pochłonąć dziecko do tego stopnia, że otaczająca rzeczywistość przestanie go w ogóle interesować. Problem nadużywania komputera celem grania w różnego rodzaju gry dotyczy głownie nastolatków, ale coraz częściej dotyka też młodszych dzieci . 

Sygnały świadczące o możliwym uzależnieniu od gier: 

- zaabsorbowanie grą- ciągłe mówienie i myślenie na temat gry, trudności z funkcjonowaniem w realnym życiu, zaprzestanie uprawiania hobby, porzucenie kontaktów z przyjaciółmi 
- nieprzyznawanie się do grania, wymówki np. konieczność korzystania z komputera celem nauki
- niedostrzeganie, negowanie  problemu 
- łatwe zdenerwowanie, zniecierpliwienie, gniew gdy gra zostanie przerwana 
- używanie gier jako ucieczki od problemów w rzeczywistym świecie 
- kontynuowanie zachowania mimo pojawiania się  negatywnych konsekwencji np. pogorszenia ocen w szkole, utraty przyjaciół

Przeciwdziałanie nadużywaniu urządzeń elektronicznych u dzieci opiera się określenie ścisłych ram czasowych korzystania. Jednak w przypadku nastolatków ustalenie sztywnych zasad użytkowania komputera często przynosi efekt odwrotny do zamierzonego. Dlatego ze starszym dzieckiem należy negocjować i iść na kompromis, zamiast jedynie zakazywać.

• Hazard 
  

Jednym z rodzajów uzależnienia behawioralnego jest także hazard  w formie tradycyjnej, czyli gier automatów, lotto, wysyłania smsów lub tzw.e-hazard czyli gra w karty, loterie, kości on –line. Problem dotyczy on stosunkowo nielicznej grupy nieco starszej młodzieży (ok. 17.–18. rż.).

• Jedzenie 

Ortoreksja 

Ortoreksja to nadmierna koncentracja na spożywaniu zdrowej żywności. Dotyczy głównie młodych kobiet, ale zdarza się też u nastolatek. Polega na utarcie kontroli nad rozsądną, zdrową dietą, przymusowym zdrowym odżywianiu się. 
Osoby z ortoreksja eliminują z diety niezdrowe w ich przekonaniu produkty. Mają obsesję na punkcie dobrej jakości jedzenia i właściwego sposobu przygotowania posiłków np. kupują produkty tylko z ekologicznych hodowli. Bezwzględnie przestrzegają zasad dotyczących wyglądu i składu pokarmów. Najważniejszą czynnością jest ciągłe planowanie, kupowanie oraz przygotowywanie posiłków. Nieprzestrzeganie diety powoduje lęk i poczucie winy, a w konsekwencji prowadzi do jeszcze bardziej restrykcyjnej diety . W skrajnych przypadkach w diecie pozostają pojedyncze, wyselekcjonowane produkty, które  nie pokrywają zapotrzebowania na składniki odżywcze i kalorie. Może to prowadzić do niedożywienia i wynikającego z niego wielu niekorzystnych objawów. 

 
Jak przeciwdziałać  uzależnieniom behawioralnym u dzieci i młodzieży: 

Nie trzeba zabrać, wystarczy pokazywać i uczyć od małego, uzbroić dziecko w mechanizmy, które pozwolą odeprzeć zagrożenie. Nie należy wymagać niemożliwego, ale współpracować z dzieckiem i wspierać w zmianie zachowania.

Często proste zmiany wprowadzone w życie dziecka i/lub całej rodziny przynoszą pożądany efekt.

Co można zrobić?
- zorganizuj dziecku wolny czas         
- zaplanuj wspólne spędzenia wolnego czasu, warto jest posiadać wspólne z dzieckiem hobby- w naturalny sposób zwiększa się wtedy ilość czasu spędzonego z dzieckiem i ilość tematów do rozmowy

- wprowadź jasne zasady dotyczące korzystania z komputera, dostępu do Internetu, gier, telewizora i komórki, limit czasowy powinien zależeć od wieku dziecka. Sprawdzaj jak dziecko wykorzystuje dostęp do Internetu.
- uświadom dziecku o możliwości uzależnienia się
- sprawdzaj na co dziecko wydaje kieszonkowe
- nie ulegaj wszystkim zachciankom nastolatka
- dyskretnie kontroluj sposób spędzania wolnego czasu dziecka, jego towarzystwo
- kontroluj wyniki w nauce, warto mieć kontakt ze szkołą, regularnie chodzić na zebrania  – uzależnienia często ma wpływ na absencje w szkole, pogorszenie się ocen.
- obserwuj zachowanie, nastrój, zmiany w wyglądzie swojego dziecka (np. niewyspanie, ciemna opalenizna, nadmierny przyrost lub utrata wagi)
- naucz rozpoznać się elementy uzależnienia, nie przypisuj wszystkich zmienności nastroju nastolatka i jego humorów okresowi dorastania.
- dawaj dobry przykład

Co zrobić, gdy widzimy sygnały świadczące o uzależnieniu? 

- Nie należy wzbudzać w dziecku poczucia winy. 
- Trzeba okazać wsparcie dla dziecka w trudnych chwilach. Niech wie, że może na Ciebie liczyć i że wspólnie możecie rozwiązać problem.
- Warto opowiedzieć również o swoich słabościach. 
- Dobrze zachęcać  dziecko do bezpośrednich kontaktów z ludźmi.
- Należy pomóc mu rozwijać pasje, które odwrócą uwagę od uzależnienia

Jeśli samodzielne rozwiązanie problemu jest trudne bądź niemożliwe lub jeśli mimo wprowadzenia zmian problemy wciąż są obecne, wskazane jest zgłoszenie się z dzieckiem do specjalisty, najlepiej psychologa specjalizującego się w psychoterapii uzależnień, mającym wiedzę i doświadczenie w zakresie uzależnień behawioralnych. Czasem rodzice nie są świadomi faktu, że swoim postępowaniem wspierają zachowanie dziecka. Dlatego istotna jest rozmowa psychologa z rodzicami, a nie tylko z dzieckiem czy nastolatkiem. Terapia ma na celu zmianę niepożądanego zachowania, pracę nad przyczynami uzależnienia, nad emocjami, radzeniem sobie ze stresem, kompetencjami interpersonalnymi. W terapii często uczestniczy nie tylko dziecko, ale cała rodzina.

Ważne jest jak najszybsze wychwycenie problemu i udzielenie dziecku, a często całej rodzinie odpowiedniego wsparcia lub terapii. 


Bibliografia:
http://www.centrumdobrejterapii.pl/materialy/uzaleznienia-behawioralne-u-mlodziezy-informacje-dlarodzicow/
http://www.uzaleznieniabehawioralne.pl/poradnik-rodzica/profilaktyka-uzaleznien-behawioralnych-rolarodzicow-cz-1/
https://www.mp.pl/pediatria/artykuly-wytyczne/artykuly-przegladowe/173934,nastolatek-w-sieci-uzaleznienbehawioralnych