Probiotyki, prebiotyki

Półki aptek uginają się pod setkami różnych wyrobów medycznych: witamin czy suplementów diety. O probiotykach i prebiotykach oraz ich korzystnym działaniu słyszał niemal każdy. Jak jednak odróżnić jedno od drugiego, dlaczego mają taki dobry wpływa na organizm oraz czym jest synbiotyk wie już niewielu. 

Probiotyki (pro bios czyli „dla życia”) to żywe organizmy: wyselekcjonowane kultury bakterii, które podawane w odpowiednich ilościach wykazują korzystne działanie zdrowotne. Muszą być przyjmowane w takiej formie, żeby przetrwały w żołądku i były aktywne w jelicie grubym. 

Zalicza się do nich:

- bakterie produkujące kwas mlekowy z rodzaju Lactobacillus (np. L. acidophilus, L. casei, L. reuteri. L. rhamnosus) i Bifidobacterium (B. animalis, B. breve)

- drożdżaki Saccharomyces boulardii

Prebiotyki to niepodlegające trawieniu składniki żywności, które selektywnie stymulują rozwój i/lub aktywność jednego lub ograniczonej liczby szczepów bakterii w jelicie grubym. Korzystnie wpływają na stan zdrowia człowieka stanowiąc pożywkę dla mikroflory jelita grubego. Są nimi wielocukry np.fruktooligosacharydy: inulina i oligofruktoza. Można je także dostarczać z dietą w produktach tj. cykoria, karczochachy, szparagi, czosnek. 

Synbiotyk to po prostu połączenie probiotyku i prebiotyku w jednym preparacie.

Właściwy sposób odżywiania wpływa na skład mikroflory jelitowej człowieka, której równowaga sprzyja prawidłowemu funkcjonowania całego organizmu. W prawidłowych warunkach w jelitach zdecydowaną większość bakterii stanowią korzystne bakterie kwasu mlekowego. Przy niewłaściwym odżywianiu się, w trakcie chorób, stresu oraz po antybiotykoterapii nieliczne (w stanie zdrowia) szkodliwe bakterie namnażają się, co powoduje wzrost substancji toksycznych,a w konsekwencji może odpowiadać za dolegliwości dotyczące układu pokarmowego tj. zaparcia, biegunkę, wzdęcia.

Przyjmowanie bakterii probiotycznych wpływaja na zwiększenie korzystnej mikroflory jelitowej, a w przypadku zaburzonej mikroflory jelitowej zmniejsza liczbę bakterii patogennych i przywraca równowagę między szczepami. Poza tym bakterie probiotyczne tworzą ochronny biofilm, chroniący ściany jelit przed niekorzystnymi czynnikami.

Jak działają bakterie probiotyczne?

Probiotyki korzystnie modulują skład mikrobioty jelitowej. Konkurują o miejsce w przewodzie pokarmowym z bakteriami chorobotwórczymi i grzybami. Przyczepiając się do ścian jelit, uniemożliwiają osiedlenie się tam patogenów. Działają antagonistycznie przeciw licznym patogenom: wytwarzają bakteriocyny, które hamują rozwój drobnoustrojów chorobotwórczych, produkują też kwasy organiczne, które zakwaszając środowisko wewnątrz jelit, tworzą niekorzystne warunki dla ich rozwoju. Niektóre probiotyki mogą łagodzić też objawy nietolerancji laktozy, ponieważ wytwarzają  enzym rozkładający laktozę do cukrów prostych. Ułatwiają przyswajanie witamin (zwłaszcza z grupy B) oraz związków mineralnych (głównie żelaza, fosforu i wapnia).

Probiotyki można znaleźć nie tylko na aptecznych półkach w gotowych preparatach, ale także w sklepach spożywczych w produktach mlecznych tj. kefir, zsiadłe mleko, maślanka, jogurt mleko, oraz produktach kiszonych tj. kapusta i ogórki. 

Warto wiedzieć, że produkt mleczny uznawany jest za probiotyczny, gdy w jednym gramie zawiera co najmniej 10 mln jednostek Bifidobacterium lub 100 mln jednostek Lactobacillus. 

Należy pamiętać, że każdy rodzaj fermentowanego produktu mlecznego zawiera inne bakterie kwasu mlekowego. 

Gdy mikroflora jelitowa znajduje się w równowadze to wyżej wymienione produkty są dobrym źródłem probiotyków. Jednak stężenie bakterii probiotycznych w żywności nie jest jest zazwyczaj wystarczająco duże by np. zniwelować negatywne skutki antybiotykoterapii. Dlatego w przypadku zaburzonej naturalnej flory bakteryjnej w jelitach, lepiej sięgnąć jest po odpowiednio wyselekcjonowane szczepy bakterii, zamknięte w kapsułkach, tabletkach lub saszetkach.

Na rynku istnieje kilkadziesiąt preparatów probiotycznych. Który zatem wybrać? 

Jak rozszyfrować ulotkę? Na co zwrócić uwagę kupując probiotyk?

Każdy szczep probiotyczny powinien być identyfikowany na podstawie rodzaju, gatunku i szczepu. Oznaczenie literowe podawane obok nazwy drobnoustroju to skrótowa nazwa zbioru drobnoustrojów, w którym przechowywany jest szczep wzorcowy, a oznaczenie cyfrowe mówi nam pod jakim numerem: przykładowo ATCC 5510 oznacza, że dany szczep jest przechowywany w American Type Culture Collection pod numerem 55103. 

Np. Lactobacillus (rodzaj) rhamnosus (gatunek) GG (szczep) ATCC 55103 

Uważa się, że dla uzyskania efektu zdrowotnego konieczne jest spożywanie od 1 do 2 miliardów CFU (tzw. jednostka tworząca- colony forming unit) bakterii probiotycznych dziennie. 

Zatem czytając skład preparatu opisany na etykiecie zwróćmy uwagę na: liczebność bakterii oraz nazwę szczepu bakterii, składającą się z trzech członów, określających rodzaj, gatunek, szczep.

Pamiętajmy także, że produkty zawierające żywe kultury bakterii probiotycznych są wrażliwe na działanie wysokiej temperatury. Należy się dowiedzieć czy dany preparat musi być przechowywany w lodówce, gdyż źle przechowywany straci skuteczność.

Probiotyk probiotykowi nierówny czyli jak wybrać odpowiedni probiotyk i kiedy należy go stosować?

Nie wszystkie probiotyki mają takie samo działanie i nie powinno się ich stosować zamiennie. Właściwości probiotyków są szczepozależne tzn. poszczególny szczep podawany w określonej dawce, jest skuteczny w określonej sytuacji klinicznej. Należy wiedzieć, że konkretny probiotyk podaje się z określonych wskazań lekarskich. 

Wybierzmy zatem taki szczep bakterii probiotycznych, który jest zalecany przy konkretnym problemie zdrowotnym.

Stosowanie określonych probiotyków:

- W trakcie antybiotykoterapii zmniejsza ryzyko wystąpienia biegunki po stosowanym leczeniu. S. boulardii, Lactobacillus GG.

- Skraca czas trwania ostrych biegunek infekcyjnych u dzieci. Lactobacillus GG, S. boulardii, L. reuteri DSM 17938

- Łagodzi przebieg biegunki u dorosłych. S. boulardii, Lactobacillus GG.

Obecnie prowadzonych jest wiele badań naukowych, mających na celu udowodnić zbawienny wpływ probiotyków w różnych jednostkach chorobowych.

Możliwe, lecz niepotwierdzone jest, że bakterie probiotyczne:

- mogą odgrywać umiarkowaną rolę w leczeniu atopowego zapalenia skóry o stopniu nasilenia umiarkowanym lub ciężkim u dorosłych i u starszych dzieci.

- mogą działać korzystnie w przypadku zakażeń Helicobacter pylori.

- mogą także działać przeciwnowotworowo, hamując produkcję enzymów kancerogennych oraz niszcząc niektóre substancje kancerogenne tj. nitrozoaminy oraz ich prekursory.  

Probiotyki uważa się ogólnie za bezpieczne i dobrze tolerowane, ale ich stosowanie nie zawsze jest wskazane. Należy zachować szczególną ostrożność w ich stosowaniu, np. u osób z ciężkim niedoborem odporności. Tylko nieliczne probiotyki są zarejestrowane jako produkt leczniczy, większość to łatwo dostępne suplementy diety lub dietetyczne środki spożywczego specjalnego przeznaczenia medycznego, jednak przed rozpoczęciem suplementacji najlepiej poradzić się lekarza, który podpowie czy w danym przypadku jest to wskazane, a jeśli tak to, który probiotyk wybrać.  

Bibliografia:

https://dieta.mp.pl/zasady/142829,probiotyki-prebiotyki-i-synbiotyki

Szajewska H.: Probiotyki – aktualny stan wiedzy i zalecenia dla praktyki klinicznej. Med. Prakt., 2017; 7-8: 19–37 ( https://www.mp.pl/gastrologia/wytyczne/168224,probiotyki-aktualny-stan-wiedzy-i-zalecenia-dla-praktyki-klinicznej,1 )